16 Ga Yuni, 2015.
Daga: Amir Abdulazeez
A
|
n jima ana tattaunawa tare da
yin yunƙuri a kan batun farfaɗo tare da inganta ilimi a Najeriya, amma kusan
babu wani abu bayyananne a ƙasa wanda ya ke nuna cewar an samu nasara ko kuma
ana kan hanyar samun nasarar. Wataƙila
wani ya tambaya, me ya sa za a
farfaɗo da ilimi;
shin a wane hali ya ke? Duk abin da ake zancen farfaɗo da shi, to ana nufin a wani lokaci can a baya, ya na da ƙarfinsa
da kuma kuzarinsa, amma a yanzu ya yi rauni. Haƙiƙa shekaru kamar 30 zuwa sama baya, ilimin boko a Najeriya
ya na da inganci ƙwarai da gaske; duk fannin da aka ce mutum ya karanta, to ba
a wata tantama akan ƙwarewarsa a wannan fannin ko da kuwa shi ya fi kowa rashin
mai da hankali a ajinsu. Wanda yak e da cikakkiyar shaidar gama makarantar
sakandiri, ya fi mai karatun digiri a yanzu ilimi. Babu wanda ya ke tsoron tura
‘ya’yansa makarantar gwamnati domin ya na da tabbacin cewar zai samu
ingantaccen ilimi. Amma a yanzu in dai ilimi mai inganci a ke so, sai dai
makarantar kuɗi.
Idan muka duba tarihin shugabanni
da manya-manyan masu faɗa-a-ji na ƙasarnan, sai mu ga cewar makarantar gwamnati
ya yi kuma dukkan wani ilimi da wata ƙwarewa da ya ke taƙama da ita, to wancan
ilimi shi ne tushensa. Abin da ya ke faruwa a wannan zamanin shi ne, ilimin ya
na ƙara yawaita, amma ingancinsa ya na ƙara lalacewa. A wancan lokacin, ilimin
ya na da ƙarancin yawa sakamakon rashin yawan jama’a da kuma rashin rungumarsa
da al’umma ba su yi ba sosai, don haka ilimin boko sai wane da wane, to amma kuma
ya na da matukar inganci.
Mafi yawancin makarantun kudi
ba su haura shekarau 30 zuwa 35 da kafuwa ba, ma’ana an kafasu daga shekarar
1975 zuwa sama. Ko a wancan lokaci, ba wai an yi su ba ne saboda rashin
ingancin ilimi a makrantun gwamnati, a’a ; an yi su ne saboda neman kuɗi
da kuma ƙarancin makarantun su kansu. Yanzu kuwa, kusan babu inda ake samun ilimi mai inganci sai a makarantun
kuɗi masu zaman kansu. Makarantar gwamnati ta zama larura, babu wanda yak e son
ta sai dole, ba don komai sai don cewar ba a bayar da wani ilimin kirki a
cikinsu. A kan samu yara sun gama firamare amma ba za su iya rubuta ko da sunansu
ba, haka za su tafi sakandire su gama, ba su san komai ba.
Muhimmancin ilimi ga rayuwar Ɗan
Adam abu ne kusan da ba zai iya misaltuwa ko kwatantuwa ba. A dukkan abin da
mutum zai yi dole sai ilimi ya shigo ciki; tun daga kan zaman rayuwar shi
kansa, addini, sana’a har izuwa mu’amala da zamantakewa. Wannan ta sa dole ne a
tsaya a gyara shi kuma a inganta shi domin samun kyakkyawar makoma.
Matsalar
da aka sha fama da ita a baya shine gudun ilimi da ake yi musamman a Arewacin
Najeriya, to amma yanzu wannan matsalar ta kau domin mafi yawan mutane a yanzu sun koma makaranta kuma
ba sa wasa wajen saka ‘ya’yansu a makaranta. Dawowar mulkin siyasa a shekarar
1999 ta bayar da muhimmiyar gudunmawa wajen wannan. Mutane kusan kowa ba ya son
a bar shi a baya kuma ya na so a dama da shi ko dai a cikin siyasa ko gwamnati
ko a wani abu mai alaƙa da ita. Wannan ita ta sa yawan masu neman ilimi ya
dinga ƙaruwa tun daga shekarar 2000 har zuwa yanzu a Najeriya. To amma ingancin
ilimin kuma fa; baya ya ke ci ko gaba?
Idan muka ɗauki tsarin
ilimi a Najeriya tun daga matakin
firamare har zuwa jami’a, sai mu ga cewa akwai matsaloli masu tarin yawa da
suka dabaibaye shi.
Matsalolin sun haɗa da rashin ingantattun malamai, rashin kyautatwa ma’aikatan
ilimin, rashin kishin ilimin, rashin kyawun guraren ɗaukar ilimin, rashin kayan
aiki tare kuma da rashin aiki da shi
kansa ilimin. Kodayake gwamnatoci a matakin tarayya, jihohi da ƙananan hukumomi sun taka rawar gani a shekraun baya musamman
daga 1999 zuwa 2003 wajen ganin ta samar da kyakkyawan yanayin karatu ta hanyar
gine-ginen da gyare-gyaren ajujuwa, to amma har yanzu hakan bai wadatar ba
domin yawan mutanen da suke buƙatar karatun ya ninninka ƙoƙarin da gwamnati ta
ke yi wajen samar da shi da kuma inganta shi.
Duk ma ba waɗannan matsalolin
da suke zayyane a sama ne babbar mishkila ba, babbar matsalar ita ce kullum
ingancin ilimin baya ya ke yi kuma gwamnati ta kasa samo bakin zaren yadda za
ta gyara al’amarin. Abin kuma ƙara dagulewa ya ke duba da cewa kullum mutanen Najeriya
ƙara yawa suke yi, kuma masu buƙatar ilimin ƙara ninninkawa suke yi. Wani batun
kuma shi ne abubuwa sun yi wa gwamnati yawa sosai kuma kullum kuɗaɗen shigar ta
ko dai ƙara baya suke yi ko kuma darajar su ƙara faɗuwa ta ke yi saboda
matsalar hauhawar farashi.
Duba da wannan, akwai buƙatar
gwamnati ta ɗauki hanya mai sauƙi kuma nagartacciya wajen ganin ta ceto ilimi a
ƙasaranan. Masu iya magana na cewa: ‘in duka ya yi yawa, na ka ake karewa’. Ko
da ba zai yiwu a bi dukkan matakan inganta ilimi a Najeriya ba, to ya kamata a
bi wasu daga cikin hanyoyin. Hanyoyin kuwa sun haɗa da inganta harkar malanta da
koyarwa, bai wa ilimin martaba da daraja shi, sannan da tabbatar da cewa ana
aiki da ilimin.
Babban mataki da gwamnati za ta
ɗauka, shi ne ta bai wa kula da malamai fifiko akan komai. Wajibi ne gwamnati
ta tabbatar cewa sai malamin da ya ke da cikakken ilimi da ƙwarewa ne kaɗai zai
koyar a dukkan matakai. Bayan haka ta tabbatar ta na ɗaukar nauyin malaman
lokaci bayan lokaci domin ƙaro karatu da yin kwasa-kwasai waɗanda za su ƙara
musu ƙwarewa da sanin makamar aiki. Ban da wannnan, ya zama lallai ta ɗauki
isassun malaman ta yadda aiki ba zai dinga yi wa malami yawa ba. Wato ya kasance
malami bai fi ya shiga aji sau biyu ko uku a rana ba domin samun sararin yin
bincike-bincike da sauran abubuwa masu alaƙa da kula da ɗalibai da kuma inganta
iliminsa, sannan kuma ya kasance malami ya na koyar da ɗalibai kamar 30 zuwa 40
a lokaci ɗaya ta yadda zai iya kula da su gabaɗaya kuma ya nazarci yanayin
ganewarsu da fahimtarsu amma ba ya saka ɗalibai sama da 100 a gabansa ba. Bayan
haka, a samar da kyakkyawan albashi da alawus-alawus ga malaman makaranta, idan
da hali ma ya kasance su suka fi kowa kyawaun albashi a cikin ma’aikatan ƙasa.
Wannan zai sa a dinga alfahari da
sana’ar koyarwa a maimakon a ƙyamace
ta. Bayan duka wannan kuma sai a samar da wani tsari na sanya ido a kan malamai
tare da yin tanadin hukunci mai tsanani ga duk wanda aka kama ya na wasa da
aikinsa. Idan a ka yi wa malamai haka, to ko ba a gyara ajujuwa ba, ilimi zai
farfaɗo domin sai da malami za a samu makaranta amma makaranta ba za ta samu ba
in ba malami. Saboda haka gara a gyara malami a ƙyale makaranta a maimakon a ƙyale
malami a gyara makaranta. Mutanen da a baya wasu ma a ƙarƙashin bishiya suka
dinga karatu, amma saboda akwai ingantattun malamai, sai suka sami ilimi mai
inganci.
Wani abu da gwamnati ya kamata
kuma ta kiyaye shi ne muhimmancin ilimi daga tushe. Ya kamata gwamnatoci su fi
mayar da hankula kan ilimin firamare fiye da na sakandire da na jami’a. Alamu sun
nuna kamar
cewa gwamnati, musamman ta tarayya ta fi damuwa da jami’o’i, ta fi yin
aikace-aikace tare da kula da malaman jami’a fiye da sauran. Kuskuren a nan shine, ana
ɗora gini ne akan fandisho mara kyau da
inganci. Ilimin firamare shi ne fandisho. Maimakon kafa jami’o’i barkatai waɗanda
su kan lashe maƙudan kuɗaɗe wajen kula da su, kamata ya yi a koma a inganta
ilimin firamare, domin mafi yawa tun a can suke baro ilimin.
Wata muhimmiyar matsala da
ilimi ya ke fuskanta a Najeriya, ita ce ɗaukar sa da aka yi a matsayin hanyar
neman abinci kaɗai. Misali kusan kowa ya na yin ilimin boko ne saboda ya gama ya
karɓi takardar shaida domin ya samu aiki. Wannan ita ta kawo koma baya da cikas
akan ainihin ginshiƙi da manufar yin ilimin shi kansa. Asali dai ilimi ana yin
sa ne domin a koyi yadda za a sarrafa rayuwar Ɗan Adam, to amma yayin da aka ƙasƙantar
da shi ya koma hanyar neman sana’a kaɗai, to dole a bi dukkan hanyoyi marasa
kyau da nagarta domin ganin an same shi tunda buƙatar kawai ita ce a kawo
shaidar karatu domin a ɗauki mutum aiki. Wannan ta sa manufar ilimi ta asali
ta samu mummunar tawaya.
Wani ƙarin naƙasu kuma shi ne,
shi kansa ɗaukar aikin, ba a yin sa dai-dai da irin ilimin da mutum ya karanta.
Alfarma ta yi yawa a cikinsa, misali mutum zai karanta ilimin tarihi, amma sai
ya ɓige da aikin banki, ko ya karanci ilimin fasahar injiniyanci amma sai ya ƙarke
da aiki a matasyin sakatare
mai sarrafa takardu. Idan da akwai
wani tasri da zai dinga tabbatar da cewa kowa abin da ya karanta, shi zai
aikata, to wataƙila kowa zai mayar da hankali sosai a makaranta wajen ganin ya ƙware
akan fannin ilimin da ya ke karanta gudun ka da ya ji kunya a wajen sharar fagen
ɗaukar aiki ko a wajen gudanar da aikin kansa.
Abu na ƙarshe da ya kamata mu
kula da shi shi ne, mu guji ɗaukaka takardar shaidar samun ilimi fiye ma da
ilimin shi kansa. Wannan kuskure ne ba ƙarami ba. A zamanin yanzu sai ka ga
mutum ya na da ilimin, amma saboda ba shi da shaidar ilimin sai a ƙasƙantar da
shi akan wanda ya ke da takardar shaidar ilimin amma ba shi da ilimin a kansa.
Wannan ita ta sa ake ta rububin samun takardar shaidar
ilimi a maimakon ilimin. Zai yi kyau a dinga gwada ilimin mutum a aikace fiye
da akan takarda domin wannan za ta sa kowa ya shiga taitayinsa a makaranta
wajen ganin ya tsaya ya samu ingantaccen ilimi.
Ya
zama wajibi a kan mu, da mu da gwamnati, mu taru mu ceto ilimi daga durƙushewa
a Najeriya.
© Malam Amir Abdulazeez 2015.
No comments:
Post a Comment